Kiến trúc sư Nhà hát Opera Sydney: Tài năng và số mệnh

Utzon bên mô hình nhà hát opera Sydney

Joern Oberg Utzon, sinh năm 1918 ở Copenhagen, thủ đô Đan Mạch, và là con trai một kỹ sư thiết kế tàu thủy. Bị gạt đơn xin vào trường sĩ quan hải quân vì điểm kém, ông xin học môn kiến trúc ở Học viện nghệ thuật rồi lên đường chu du châu Âu, Mexico và Hoa Kỳ, xen lẫn với những công việc ngắn hạn tại một số văn phòng kiến trúc sư. Trong thời kỳ này, Utzon được chú ý bởi một số đồ án mang tính phóng khoáng, song tựu trung chưa có gì để giới chuyên môn phải ngước nhìn.

Một ngày đẹp trời của năm 1956, khi Sydney tổ chức đấu thầu thiết kế một nhà hát nhạc kịch và trong số 277 đồ án gửi tới dự thi có một bản vẽ được ban giám khảo đặc biệt chú ý thì không hiếm thành viên chấm thi ngán ngẩm lắc đầu khi thấy tất cả chỉ ở dạng phác thảo sơ sài. Không ai từng nghe cái tên Utzon của một kiến trúc sư trái tính trái nết mới đến tuổi 38, đã thế lại còn chưa hề đặt chân tới Sydney lần nào mà chỉ tưởng tượng ra địa điểm xây dựng qua ảnh chụp.

Đó là chuyện của thời khắc sinh ra sự kiện mà người đời vẫn quen gọi là số mệnh. Vì sau khi thiết kế của Utzon được chọn để thi công, ông còn tham gia nhiều cuộc thi quốc tế trong hai thập kỷ 60 và 70 nữa. Với những ý tưởng khoáng đạt khi quy hoạch những khu dân cư ở Helsingoer (1958 -1960), Fredensborg (1962-1963), bảo tàng mỹ thuật Silkeborg (1963) hay nhà hát thành phố Zurich, Untzon nay đã đứng trong tâm điểm của sự chú ý. Vào những năm cuối đời, ông còn vụt sáng với đồ án tòa nhà nghị viện Kuwait (1983). Không chỉ làm kiến trúc, Utzon còn được giới tạo mẫu công nghiệp Bắc Âu biết đến với các sáng tác đồ gỗ và thủy tinh gia dụng.

Thành công quá sớm

 

Chia tay Nhà hát Opera Sydney trong thất vọng

Phía trong nhà hát opera Sydney

Thoạt tiên người ta đã dự báo rằng thiết kế của Utzon không tránh khỏi đổ bể. Ngân quỹ dự toán là 3,5 triệu USD bị thâm thủng ở mọi khoản, và khi chi đến 57 triệu thì thủ hiến bang New South Wales ngày ấy là Robert Askin quyết định ra tay chặn cú trượt dốc vô tiền khoáng hậu này. Utzon không chỉ đưa ra giải pháp xây dựng mà còn trang trí toàn bộ nội thất, và ông không nhượng bộ khi bị đòi phải đưa ra các lựa chọn “rẻ” hơn. 1966, chính phủ Australia ra quyết định gạch tên Utzon ra khỏi dự án vì thời hạn hoàn thành đã bị quá một năm. Một nhóm kiến trúc sư trẻ được đưa vào thay chân ông và lễ cắt băng diễn ra mãi tận năm 1973 bởi đích danh Nữ hoàng Elizabeth Đệ nhị. Utzon phủi tay đứng dậy trong căm hận và thề sẽ không bao giờ đặt chân trở lại đất Australia nữa, vì ông tin rằng những biện pháp tiết kiệm sẽ chôn vùi ý tưởng nghệ thuật của mình. Ít nhất thì ông cũng phần nào có lý về mặt này; ngay tại lễ khai trương các quan khách đã lên tiếng phàn nàn sự chặt chội của nhiều khán phòng, cầu thang quá dốc, và nhất là chất lượng âm thanh quá tệ. Cái ruột bên trong không bao giờ vươn tới nổi vỏ hoành tráng phía ngoài.

Một kết cục độ lượng

Quả thật cho đến khi nhắm mắt, Utzon không bao giờ quên nỗi nhục nhã bị đuổi khỏi nhóm chỉ huy công trình nhà hát nhạc kịch, và ông cũng không nhìn lại Australia lần nào. Những năm về già, khi cơn giận đã nguôi ngoai thì tuổi và và sức yếu không cho phép ông làm cuộc hành trình xa xôi ấy nữa. Utzon không bao giờ gặp lại đứa con tinh thần mang nặng đẻ đau của mình từ khi nó chào đời.