Jazz vàng (Bài 2): Sự “khác thường” của Jazz Việt

17/08/2010 07:25 GMT+7 | Âm nhạc

(TT&VH Cuối tuần) - Dường như bất kì một khuôn mẫu kinh điển nào đều không vừa với nhạc Việt. Rock Việt không theo tiêu chuẩn rock Anh - Mỹ, blues Việt cũng không phải là blues thường thấy trong những quán rượu Hoa Kỳ, hip-hop Việt thì như lâu nay bàn cãi, cứ “thế nào ấy”, tức là cũng chẳng giống ai. Jazz, một loại nhạc tinh tế và khó khăn vào bậc nhất, khi được Việt hóa đã thành hình hài thế nào?

Chắc chắn trong trường hợp này, càng không tìm đâu ra chiếc áo vừa người cho nó.

Sự “thay thế”, biến cách (alternation) của nhạc đại chúng Việt bắt nguồn từ cách thức chúng ta tiếp cận với nhạc đại chúng thế giới. Tiếp cận ào ạt, hiểu nhanh, song chúng ta không có thì giờ đi từ đầu, không có thì giờ xây móng cho ngôi nhà tương lai, không có thì giờ và dường như quá ít kiên nhẫn cho việc học hỏi căn cơ những nguyên tắc căn bản của một thể loại âm nhạc. Chúng ta cứ “alter” tất cả, cứ nhặt lấy cái gì dễ nhặt nhất, ít phải đào bới nhất, tức lớp vỏ, để mà dùng ngay. Rock, blues, hip-hop, R&B và trăm nghìn phong cách khác nữa, cứ vào tay chúng ta là thành một thứ khác hẳn. Jazz không là ngoại lệ.

Saxophonist Trần Mạnh Tuấn

Trường nhạc Berklee đặt cơ sở toàn bộ giáo trình của họ, dẫu ở phân môn nào, bằng jazz. Nghĩa là, dù bạn đăng kí học sản xuất âm nhạc hay kèn, học thu âm hay hát, thì đều phải hiểu đến ngọn ngành jazz là gì, và dĩ nhiên, phải chơi được loại nhạc này ở một trình độ khá. Lý thuyết jazz có ích cho mọi thể loại nhạc khác vì nó phức hợp, đa dạng và bao trùm rất nhiều hướng âm nhạc. Chẳng hạn, hòa âm jazz làm nền tảng cho hòa âm fusion, rock và cả electronica.

Lý thuyết phối khí trong jazz khiến cho người sở đắc nó dễ dàng ứng dụng vào pop, soul và cả cổ điển. Kĩ thuật nhạc cụ jazz thì tuyệt vời, vô song: những bậc thầy về kèn, đàn phím và guitar đều xuất thân từ jazz. Và trên hết, jazz là một thứ nhạc hình như khó bề tự học. Người tự học mau chóng lạc vào rừng những khái niệm, những cấu trúc, những hệ thống kĩ thuật vừa phức tạp vừa đầy ngẫu hứng, đến độ nếu không bỏ cuộc thì lại tự lừa dối mình, rằng ta đây hiểu jazz rồi, rằng cái gì cũng là jazz!

Và jazz Việt đã được xây bằng quan niệm như thế: cái gì cũng là jazz.

Chỉ có một số ít những người chơi jazz như Trần Mạnh Tuấn, Trọng Hiếu hay Quyền Thiện Đắc có học jazz ở trường một cách căn cơ; và hiển nhiên, những học trò jazz như vậy phải mất rất nhiều thời gian cho việc “ngấm” cái gọi là standard jazz. Jazz tiêu chuẩn, tức jazz Mỹ thời kỳ phôi thai, với những phong cách swing, be-bop, với biên chế dàn nhạc diexiland hay tam tấu, là những bài học không thể bỏ qua cho người muốn luyện jazz. Mà bài bản của standard jazz thì nhiều không kể xiết: những real books, fake books dày cộp cả nghìn trang chắc chắn làm những người thiếu kiên nhẫn bỏ cuộc ngay từ ngày đầu. Thế nên người học jazz căn cơ ở nước ta cứ gọi là… lá mùa Thu.

Vậy thì, những người tự xưng là jazzmen ở Việt Nam đang chơi loại jazz gì?

Nếu dễ tính, ta có thể gọi là contemporary jazz, hay modern jazz. Đương đại, hiện đại là những thuật ngữ rộng thùng thình đủ sức chứa tất cả những gì mông lung và khó xếp loại nhất. Thật tình mà nói, do những biến cách của jazz quốc tế ngày càng nhiều, người ta dễ dàng lập lờ nhét nhiều thứ phi-jazz vào jazz mà không mang tiếng khiên cưỡng. Chơi nhạc pop, đưa vài hợp âm min 9 hay maj 13 vào, là “có mùi” jazz ngay. Chơi blues cổ kiểu B.B.King, cũng chen ngang vài hợp âm chồng chất để lai jazz một cách hợp lý. Rồi world jazz, ôi chao, đấy mới là thế giới biến ảo của những cái phi-jazz – không cần biết jazz là gì, biên chế dàn nhạc hay hòa thanh cũng chẳng dính dấp chút gì vào jazz, mà lại cứ là jazz, ai cấm được nào?

Vậy, Tùng Dương đang hát jazz, nhạc của Huy Tuấn và Anh Quân cũng jazz, Hà Dũng rất nhiều sáng tác jazz, và cơ man nào là jazz ở xứ Việt mênh mông này. Càng ở Việt Nam lâu, jazz càng biến cách đến khó lòng nhận ra vậy sao? Hay nước ta chỉ có mỗi một loại nhạc, là jazz?

Bài 3: Trumpeter Cường Vũ - Những người yêu thích jazz sẽ tự tìm đến nó

Quốc Bảo