100 năm ngày sinh Ravi Shankar: Nhạc 'tĩnh tâm' trong thời... Covid-19

(Thethaovanhoa.vn) - Ngày 7/4 vừa qua, Ấn Độ và cả thế giới cùng kỉ niệm 100 năm ngày sinh của nghệ sĩ bậc thầy Ravi Shankar. Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 hiện nay, dòng nhạc raga cổ Ấn Độ đặc biệt của ông đang tạo ra sự cộng hưởng đặc biệt, khi nhiều người chọn nghe thể loại nhạc thiền này để để tĩnh tâm, giải tỏa “stress” trong bối cảnh phải cách ly xã hội.

Ravi Shankar được tưởng nhớ tại Mỹ

Người hâm mộ và nhiều người nổi tiếng đã thực hiện một buổi tưởng niệm nghệ sĩ đàn sitar Ravi Shankar tại gần nhà ông ở California.

Nỗi cô đơn mà nhiều người trải qua trong cuộc khủng hoảng Covid-19 là cảm giác mà huyền thoại Ấn Độ Ravi Shankar thường chia sẻ khi sinh thời.

“Tôi đã nhận được rất nhiều tình yêu, nhưng sự cô đơn của tôi lại không biến mất và tôi luôn mang nó trong suốt cuộc đời” – Shankar giãi bày năm 1977.

Có lẽ, sự cô độc của Shankar giải thích câu hỏi tại sao âm nhạc của ông lại có sức hút đặc biệt trong giai đoạn nhiều người bị cách ly như hiện nay.

• Vĩnh biệt "bố già âm nhạc" Ravi Shankar

Thần đồng của xứ sở sông Hằng

Nghe những bản nhạc thiền do Shankar chơi bằng đàn sitar (một nhạc cụ có dây, có nguồn gốc từ tiểu lục địa Ấn Độ, được sử dụng trong âm nhạc cổ điển Hindustani), người ta có cảm giác như đang sống chậm lại. Thế nhưng bản thân Shankar lại là người sống với nhịp độ nhanh.

Shankar sinh ngày 7/4/1920 tại thành phố Varanasi, miền Bắc Ấn Độ trong thời là thuộc địa của Anh. Với cây đàn sitar của mình, Shankar đã lưu diễn khắp thế giới và nghệ thuật của ông vượt qua các ranh giới giữa âm nhạc cổ điển Ấn Độ và châu Âu.

Shankar bắt đầu trình diễn trên sân khấu từ khi còn khá nhỏ nhưng với vai trò là một vũ công. Shankar đã tới Pháp trình diễn từ năm 10 tuổi cùng với nhóm nhảy Compagnie de Dans et Musique Hindou của anh trai mình là Uday Shankar. 2 năm sau đó, nhóm nhảy này đã lưu diễn ở khắp châu Âu và Bắc Mỹ.

Đối với cậu con út trong số 7 anh em nhà Shankar, đây quả là cơ hội hoàn hảo để không chỉ có được kinh nghiệm khiêu vũ, mà còn để học các nhạc cụ Ấn Độ khác nhau và khám phá văn hóa phương Tây.

Năm 18 tuổi, Shankar quyết định dồn hết đam mê của mình cho cây đàn sitar. Từ bỏ giấc mơ trở thành nghệ sĩ múa, ông đã nghiên cứu nhạc cụ gảy có tới 20 dây này trong nhiều năm tại thành phố Maihar thuộc bang Madhya Pradesh của Ấn Độ. Người thầy dạy đàn của ông là Allauddhin Khan, cha của nhà soạn nhạc nổi tiếng Ali Akbar Khan.

“Con cưng” của thế hệ hippie

Năm 1956, Shankar phát hành album đầu tiên, mang tựa đề Three Ragas ở London đồng thời bắt đầu lưu diễn ở châu Âu và châu Mỹ với nhạc cổ Ấn Độ. Danh tiếng của Shankar gia tăng ở các châu lục này vào những năm 1960 thông qua việc giảng dạy, trình diễn và mối quan hệ với nghệ sĩ violon Yehudi Menuhin và nghệ sĩ guitar của ban nhạc nổi tiếng Beatles, George Harrison.

Năm 1966, ông đã dạy George Harrison chơi đàn sitar trong thời gian thành viên Beatles này ở Ấn Độ. Harrison sau đó đã sử dụng đàn sitar cùng tiếng trống tabla của Ấn Độ trong các bài hát như Norwegian Wood và Within You Without You.

Sức ảnh hưởng của Shankar đã góp phần quảng bá việc sử dụng các nhạc cụ dân tộc vào nửa sau thập kỷ 1960. Shankar đã gắn kết nhạc phương Tây bằng việc soạn các bản concerto cho đàn sitar và dàn nhạc, lưu diễn khắp thế giới vào thập kỷ 1970 và 1980.

Với thành công của Shankar, ảnh hưởng của Ấn Độ tới nền nhạc pop và nhạc jazz phương Tây đã tăng lên khi các thể loại nhạc pha trộn như raga rock phát triển. Thậm chí hồi năm 1965, nghệ sĩ saxophone jazz huyền thoại John Coltrane đã đặt tên cho con trai mình theo tên nghệ sĩ bậc thầy là Ravi.

Tháng 8/1069, Shankar đã trình diễn cùng các siêu sao rock và blues như Jimi Hendrix và Janis Joplin tại Đại nhạc hội Woodstock huyền thoại và từ đó ông trở thành “con cưng” của thế hệ hippie. Đó là thế hệ thanh niên với văn hóa, lối sống đặc biệt trong những năm 1960, khi cổ vũ cho việc đi ngược lại những quy tắc xã hội, chống chiến tranh, yêu hòa bình, bình đẳng sắc tộc, cổ vũ sự gần gũi hòa nhập với thiên nhiên.

Năm 1971, Shankar còn hợp tác với George Harrison để tổ chức chương trình hòa nhạc từ thiện Concert for Bangladesh tại Madison Square Garden ở New York nhằm gây quỹ cho những người tị nạn phải “tha hương” do cuộc chiến tranh giữa Pakistan và Bangladesh. Năm 1972, bản thu âm của màn hòa nhạc này đã đoạt giải Grammy Album của Năm.

Shankar tiếp tục mở rộng tầm nhìn và sự hợp tác âm nhạc của mình. Ông hợp tác với nhà soạn nhạc cấp tiến Mỹ John Cage, nghệ sĩ sáo Pháp Jean-Pierre Rampal và nghệ sĩ violin nổi tiếng Yehudi Menuhin.

“Bố già world music”

Với cây đàn sitar, Shankar được coi là nghệ sĩ xuất chúng nhất, là người thầy vĩ đại của rất nhiều nghệ sĩ thành danh khác. Trong cuốn Musik in Geschichte und Gegenwart, tác giả Hans Neuhoff nhận định Shankar là nghệ sĩ Ấn Độ nổi tiếng nhất mọi thời. Còn George Harrison từng gọi ông là “Bố già của world music” (world music là âm nhạc truyền thống hoặc âm nhạc dân gian của một nền văn hóa được nghệ sĩ bản địa tạo ra và trình diễn).

Shankar từng làm nghị sĩ trong Quốc hội Ấn Độ nhiệm kỳ 1986 - 1992. Ông từng được trao huân chương cao quý nhất Bharat Ratna cho công dân Ấn Độ. Shankar đã giành 5 giải Grammy và là nghệ sĩ Ấn Độ thành công nhất trong nền âm nhạc phương Tây. Ông vẫn tiếp tục đi diễn cho trong suốt những năm 2000 cùng con gái út Anoushka. Cuối đời, Shankar sống cùng vợ Sukanya ở Nam California. Ông qua đời ở San Diego ngày 11/12/2012 ở tuổi 92.

Là một người nổi tiếng toàn cầu, Shankar có thể thường xuyên cảm thấy cô đơn, nhưng với âm nhạc của mình, ông đã kết nối mọi người thuộc các nền văn hóa khác nhau trên khắp hành tinh.

Việt Lâm (tổng hợp)