100 năm Liên hoan âm nhạc Salzburg: 'Giấc mơ có thật' trong một thế kỷ

(Thethaovanhoa.vn) - Diễn ra từ ngày 1/8 vừa qua, Liên hoan Salzburg - lễ hội âm nhạc và opera nổi bật nhất trên thế giới - đã bước qua tuổi thứ 100, kể từ khi nó xuất hiện vào 1920. Mùa Hè hàng năm, tại thị trấn Salzburg của Áo, nơi sinh của nhà soạn nhạc thiên tài Wolfgang Amadeus Mozart, liên hoan ấy vẫn được tổ chức trong thời gian khoảng 5 tuần…

Hòa nhạc tưởng nhớ Richard Strauss

Buổi hòa nhạc Great Orchestral Works mở màn chùm tác phẩm của nhà soạn nhạc người Đức, Richard Strauss nhân kỉ niệm 150 năm ngày sinh của ông sẽ diễn ra vào 20h ngày 18-19/12 tại Nhà hát Lớn Hà Nội.

Tuy nhiên, không phải người yêu nhạc cổ điển nào cũng biết câu chuyện về sự ra đời của liên hoan, cũng như cách nó đến với thành phố Salzburg như thế nào.

Giấc mơ đặc biệt…

Một thế kỷ trước, trong Thế chiến I, có 3 người đàn ông cùng mơ về một liên hoan âm nhạc đặc biệt cho châu Âu. Tên của 3 người đàn ông đó là Hugo von Hofmannsthal, Richard Strauss và Max Reinhardt.

Hofmannsthal là nhà thơ, nhà văn và người viết lời nhạc kịch nổi tiếng, vốn có ảnh hưởng lớn đến thế hệ của ông. Strauss là nhà soạn nhạc nổi tiếng nhất trong thời đại của mình, còn Reinhardt là đạo diễn sân khấu kiêm ông bầu - và tất nhiên, cũng nổi tiếng. Mơ ước của họ được chắp nối với ý tưởng của nhạc trưởng Franz Schalk và nhà thiết kế sân khấu Alfred Roller. 5 người đàn ông này hiện được xem là những người sáng lập Liên hoan Salzburg.

• Hòa nhạc tưởng nhớ Richard Strauss

Sau khi cùng nhau chia sẻ những mơ ước của mình, 5 người đàn ông đã chọn ra một ý tưởng đã có ít nhất từ năm 1876, năm thành lập Liên hoan âm nhạc Bayreuth (Đức). Cụ thể, đó là việc tổ chức một lễ hội ở quê nhà của Wolfgang Amadeus Mozart. Và giống như liên hoan ở Bayreuth, nó sẽ diễn ra cách xa bất kỳ đô thị văn hóa nào.

“Thành phố lớn là thường là nơi làm người ta bị cuốn theo nhiều thứ, trong khi màn diễn lễ hội đòi hỏi sự tập trung của cả những người tham gia và khán giả” - Hugo von Hofmannthal từng giải thích về việc tổ chức lễ hội tại thị trấn Salzburg.

Vì vậy, Liên hoan Salzburg có điểm chung với Liên hoan Bayreuth ở phía Bắc Bavaria, nhưng cũng có những khác biệt lớn. Cụ thể, tại Liên hoan Bayreuth, trọng tâm là nhà soạn nhạc Richard Wagner và 10 tác phẩm phù hợp với lễ hội của ông. Trong khi đó, Liên hoan Salzburg tập trung vào một số nhà soạn nhạc và thậm chí giới thiệu toàn bộ thế giới văn hóa.

Chưa hết, Liên hoan Salzburg còn gắn liền với một truyền thống lâu đời. Thời Trung cổ, Salzburg là nơi diễn ra nhiều lễ hội nhà thờ, lễ rước và trình diễn những vở kịch bí ẩn. Vở opera đầu tiên được biểu diễn ở phía Bắc dãy Alps cũng được cho là đã được trình diễn ở Salzburg vào thế kỷ 17.

Thời điểm xúc tiến ý tưởng sáng lập Liên hoan Salzburg, các nhà sáng lập nghĩ đây là điều khá phi thực tế trong bối cảnh chiến tranh đang hoành hành, do đó không có địa điểm phù hợp để tổ chức lễ hội.

“Điều gì sẽ mang lại cho người dân tại Salzburg và tại Áo sự can đảm để tổ chức lễ hội trong thời điểm hiện tại?” - Hofmannthal đặt vấn đề nhưng lập tức ông đã đưa ra câu trả lời: “Thực tế là tất cả mọi người đang cần sự nuôi dưỡng tinh thần”.

… thành hiện thức

Rồi, Thế chiến I kết thúc vào năm 1918. Trong bối cảnh ấy, các nhà sáng lập Liên hoan Salzburg đã cân nhắc đến việc thúc đẩy du lịch và bảo tồn những gì còn sót lại từ thời huy hoàng cũ của chế độ quân chủ đã mất. Còn cách nào tốt hơn là đặt ra những kế hoạch từng có để biến thành phố đáng yêu Salzburg thành một trung tâm của châu Âu. Như Max Reinhardt đã nói: “Toàn bộ thành phố sẽ là sân khấu”.

Vở kịch đương đại Jedermann (Everyman) của Hugo von Hofmannsthal do Max Reinhardt đạo diễn đã được trình diễn vào ngày 22/8/1920 - năm đầu tiên của Liên hoan Salzburg. Sử dụng ngôn ngữ đơn giản, vở kịch dựa trên một ý tưởng tôn giáo này đã gây xúc động lòng người.

Năm 1921, năm thứ 2 của liên hoan, Giám đốc Bernhardt Paumgartner của Salzburg Mozarteum đã tổ chức các buổi hòa nhạc với các nhạc sĩ địa phương. Tuy nhiên, nhà soạn nhạc Richard Strauss, người đồng sáng lập Liên hoan Salzburg, lại thấy không thỏa mãn. Ông muốn thấy những nghệ sĩ nổi tiếng nhất tại Liên hoan Salzburg.

Với tham vọng của Strauss, các nhà tổ chức liên hoan đã có những cách tiếp cận đa dạng hơn. Bắt đầu từ năm 1922, Liên hoan còn có các màn biểu diễn opera với các tác phẩm của Mozart và Strauss, đặc biệt là các tác phẩm Strauss sáng tác với nhà soạn lời nhạc kịch Hugo von Hofmannsthal. Và đó chính là “khung” cho chương trình lễ hội đến tận ngày nay.

Nhà hát Felsenreitschule đã được sử dụng làm nơi tổ chức lễ hội từ năm 1926 và năm sau đó, việc xây dựng một “Festspielhaus” (nhà hát lễ hội) mới đã được hoàn thành.

Kể từ đó, vở kịch Jedermann - màn diễn nổi bật của lễ hội Salzburg hàng năm - luôn xuất hiện trên khuôn viên tráng lệ của Nhà thờ Salzburg (ngoại trừ 8 năm từ 1938 đến năm 1945). Sau khi phát xít Đức sáp nhập Áo, tác phẩm này bị tuyên bố là không phù hợp vì tổ tiên của Hugo von Hofmannsthal là người Do Thái. Trong khi đó, Max Reinhardt đã phải chạy trốn phát xít Đức ra nước ngoài. Ông mất ở Mỹ hồi năm 1943.

Cho đến nay, đã có 17 diễn viên thủ vai chính trong vở Jedermann - kể về cái chết của một người đàn ông giàu có. Trong mỗi mùa biểu diễn bình thường, sau phần mở đầu là khoảng 200 buổi hòa nhạc, vở kịch và vở opera, trong đó có một số sản phẩm mới.

Liên hoan Salzburg trong thời Covid-19

Liên hoan Salzburg năm nay (từ 1 - 30/8) diễn ra trong bối cảnh đại dịch COVID-19 đang bùng phát. Thích ứng với tình huống này, liên hoan được tổ chức với chương trình thu nhỏ, có ít sự kiện hơn tại ít địa điểm hơn, không có các buổi hòa nhạc xen kẽ.

Theo lời Giám đốc Liên hoan, Helga Rabl-Stadler, Salzburg năm nay lại càng gắn liền với chủ đề lịch sử bằng cách đưa vào chương trình biểu diễn các tác phẩm quan trọng, như Elektra của Richard Strauss - được phóng tác từ vở kịch Électre của Sophocle, Don Giovanni của Mozart, Intolleranza 1960 của Luigi Nono, hay Boris Godounov của Moussorgski .

Còn theo Giám đốc nghệ thuật Markus Hinterhauser, Liên hoan Salzburg năm nay còn có thánh ca và các giai điệu “thiêng liêng” từ thời Phục hưng cho đến thế kỷ 21. Các buổi hòa nhạc gồm các tác phẩm của Monteverdi, Messiaen, Schoenberg cũng như của Beethoven và diễn ra trong không khí trang nghiêm của nhà thờ trắng Kollengienkirche, tọa lạc trong khuôn viên Đại học Salzburg.

Và liên hoan năm nay tập trung nhắc lại các nguyên tắc sáng lập của Liên hoan Salzburg: Nghệ thuật có thể mang lại chiều sâu và ý nghĩa cho cuộc sống của mọi người, đặc biệt là trong một cuộc khủng hoảng.

Việt Lâm (tổng hợp)