Bày mâm ngũ quả trên bàn thờ Tết Tân Sửu chuẩn Phúc Quý Thọ Khang Ninh

11/02/2021 06:03 GMT+7 | Bạn cần biết

(Thethaovanhoa.vn) - Người Việt Nam luôn luôn trọng lễ nghĩa, đề cao tổ tông. Bởi vậy, ngày Tết nhà nào cũng có tục lệ bày soạn mâm quả để dâng cúng tổ tiên, ông bà.

Thời tiết Tết Nguyên đán Tân Sửu 2021 từ 29 tháng Chạp đến mồng 5 tháng Giêng

Thời tiết Tết Nguyên đán Tân Sửu 2021 từ 29 tháng Chạp đến mồng 5 tháng Giêng

Trong bảy ngày Tết Nguyên đán Tân Sửu 2021 từ ngày 10-16/2, tức từ ngày 29 tháng Chạp đến mồng 5 tháng Giêng, thời tiết cả nước ngày nắng ráo. Bắc Bộ trời rét về đêm và sáng, Trung Bộ và Tây Nguyên đêm và sáng trời lạnh. Nam Bộ đêm có mưa rào cục bộ.

Mâm ngũ quả - ước muốn của người Việt trên ban thờ tổ tiên

Tục Mâm Quả ngày Tết là một nét đẹp của dân tộc Việt Nam nhắc nhở cháu con luôn biết ơn và tưởng nhớ ông bà tổ tiên, và bộc lộ lòng ước mong một năm mới an khang, may mắn, tốt đẹp.

Cùng với bánh chưng xanh, câu đối đỏ thì mâm ngũ quả là thứ không thể thiếu trên bàn thờ của mỗi gia đình người Việt. Không chỉ làm cho không gian cúng thêm ấm áp, hài hòa, rực rỡ, mâm ngũ quả còn thể hiện sinh động ý tưởng triết lý - tín ngưỡng - thẩm mỹ và là nơi gửi gắm ước nguyện của mỗi gia đình.

Bày mâm ngũ quả, Mâm ngũ quả chuẩn, Mâm ngũ quả, Bày mâm ngũ quả chuẩn, mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả chuẩn Phúc quý thọ khang ninh, mam ngu qua

Cứ vào khoảng 29, 30 tháng Chạp, nhà nào cũng lau dọn ban thờ, sửa soạn, bày biện mâm ngũ quả Tết. 

Mâm ngũ quả thường có 5 loại quả được bày trên một cái mâm bằng gỗ tiện, sơn son, có chân, gọi là mâm bồng. Cũng có nhà bày trên một cái đĩa to rồi đặt trên chồng bánh chưng để tạo dáng cao, uy nghiêm, thành kính. 

Ngũ quả là ngũ phúc lâm môn

Theo quan niệm về Nho giáo thì xuất xứ của mâm ngũ quả có liên quan đến quan niệm triết lý Khổng giáo của Phương Đông, thế giới được tạo nên từ 5 bản nguyên (5 yếu tố cấu thành vũ trụ) gọi là “ngũ hành”: Kim - Mộc - Thuỷ - Hỏa - Thổ tương ứng với các màu trắng, xanh, đen, đỏ, vàng. Ngoài ra, “ngũ” còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn là: Phúc, Quý, Thọ, Khang, Ninh.

Còn theo quan niệm của dân gian thì “quả” trái cây được xem như biểu tượng cho thành quả lao động một năm. Ông cha ta chọn 5 loại trái cây để cúng đêm giao thừa là ngụ ý rằng: Những sản vật này đựơc kết tinh từ công sức, mồ hôi, nước mắt của con người lao động, kính dâng lên đất trời, thần thánh trong giờ phút linh thiêng của vũ trụ vạn vật sinh tồn. Tư tưởng, hình ảnh ấy đã ăn sâu vào tâm thức của người Việt Nam bao đời nay.

Tùy theo từng vùng, miền với đặc trưng về khí hậu, sản vật và quan niệm riêng mà người ta chọn các loại quả khác nhau để bày mâm ngũ quả.

Đã gọi là ngũ quả thì nhất thiết phải là 5 loại quả. Nhưng các vùng, các miền do mùa xuân hoa trái khác nhau, nên mâm ngũ quả cũng khác nhau như: chuối, bưởi, phật thủ, dưa hấu, cam, quýt, dừa, na, hồng xiêm, táo... 

Mỗi thứ quả mang một ý nghĩa: Chuối-phật thủ: như bàn tay che chở. Bưởi-dưa hấu: căng tròn, mát lành, hứa hẹn năm mới đầy ngọt ngào, may mắn. Hồng-quýt: rực lên màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành đạt…

Bày mâm ngũ quả, Mâm ngũ quả chuẩn, Mâm ngũ quả, Bày mâm ngũ quả chuẩn, mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả chuẩn Phúc quý thọ khang ninh, mam ngu qua

Ở Thủ Dầu Một, ngày Tết hầu như nhà nào cũng có mâm lễ: Long-Lân (Ly)-Quy-Phụng (Phượng). Kết từ hoa quả-tứ linh hoàn toàn mang tính hình tượng như hoa quả kết thành hình, thể hiện lòng thành của con cháu tưởng nhớ gia tiên, cảm tạ ơn trời, ơn đất.

Cách bày mâm ngũ quả miền Bắc

Ở miền Bắc, trên mâm ngũ quả thường có 5 loại quả: Chuối xanh, bưởi, đào, hồng, quýt.

Chuối xanh: Đối với người miền Bắc, mâm ngũ quả không thể thiếu chuối xanh. Đây là loại quả chiếm vị trí quan trọng trong cách bày trí mâm ngũ quả ngày Tết. Chuối gần gũi với người dân Việt, đặc biệt với người dân miền Bắc, tượng trưng cho bàn tay ngửa lên, bao bọc đem đến sự bình an, đa phúc lộc. Màu xanh của chuối biểu tượng cho mùa xuân, sự tinh túy của đất trời, mang ý nghĩa che chở, bảo vệ.

Phật thủ hoặc bưởi: Có gia đình chọn bưởi hoặc phật thủ để bày mâm ngũ quả. Loại quả này dùng để đặt ở giữa mâm ngũ quả. Cả phật thủ và bưởi đều mang ý nghĩa cầu mong trời phật ban lộc, ban sự may mắn bình an nhân thế.

Đu đủ, sung: Đây là hai thứ quả mà mọi người luôn muốn đặt lên bàn thờ gia tiên vào những ngày Tết, với mong muốn sự sung túc, đầy đủ sẽ đến với gia đình mình và tránh được sự khó khăn, bần hàn.

Cam, quýt chín, hồng, mận…: Mỗi loại quả tượng trưng cho các mùa khác nhau. Điều đó thể hiện sự mong muốn suốt năm gia đình sẽ được no đủ và hạnh phúc.

Theo phong tục của người miền Bắc, cách bày mâm ngũ quả truyền thống sẽ để nải chuối xanh đặt dưới cùng, ở giữa để đỡ lấy toàn bộ các trái cây khác. Nải chuối như bàn tay ngửa, hứng lấy những gì tinh túy nhất của mùa Xuân để đọng thành quả ngọt; nó còn có ý nghĩa che chở, bảo bọc.

Thứ hai là quả Phật thủ màu vàng – tượng trưng hành thổ nên được đặt ở giữa mâm ngũ quả, trong lòng nải chuối. Phật thủ là loại quả có mười cánh múi chụm lên như 10 ngón tay nên dân gian gọi là tay Phật. Phật thủ được bày lên bàn thờ ngày Tết với niềm cầu mong được bàn tay Phật trời ban phúc lộc. Nếu không tìm được Phật thủ, có thể bày quả bưởi lên mâm ngũ quả cũng mang ý nghĩa tương tự.

Tiếp theo, ba loại quả khác có các màu đỏ (ứng với mùa Hạ – hành hỏa) như ớt sừng, cam-quýt chín, trứng gà, hồng… màu trắng (ứng với mùa Thu – hành kim) như roi, đào… màu đen (ứng với mùa Đông – hành thủy) như mận, hồng xiêm… Tất cả những loại quả này được bày đan xen vào nhau lên mâm ngũ quả tạo thành hình tháp.

Ngày nay nhiều gia đình miền Bắc có chọn lựa thêm nhiều loại hoa quả để bày lên mâm ngũ quả ngày Tết, kể cả quả ớt mang vị cay đắng cũng được bày lên, miễn sao mâm ngũ quả trông đẹp mắt, thể hiện mong muốn một năm mới đủ đầy, trọn vẹn và hạnh phúc. Muốn mâm ngũ quả được bày đẹp mắt, các bạn nên chọn mua thật kỹ càng để mua được hoa quả tươi ngon, không bị héo.

Bày mâm ngũ quả, Mâm ngũ quả chuẩn, Mâm ngũ quả, Bày mâm ngũ quả chuẩn, mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả chuẩn Phúc quý thọ khang ninh, mam ngu qua

Cách bày mâm ngũ quả miền Trung

Nơi khúc ruột miền Trung nghèo khó, đất đai vốn cằn cỗi, ít hoa trái, lại thêm thời gian Tết thường rơi vào mùa đông khắc nghiệt, và cả những hậu quả thiên tai để lại từ trước đó chưa dứt nên cây trái đặc sản địa phương rất hiếm. Người dân quê không quá câu nệ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, mà chủ yếu có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên.

Mặt khác, người miền Trung do chịu sự giao thoa văn hóa 2 miền Bắc - Nam nên mâm ngũ quả vẫn bày biện đủ: chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài… rất phong phú!

Cách bày mâm ngũ quả miền Nam

Người miền Nam thường cầu kỳ hơn trong khâu chọn lựa hoa quả để bày mâm ngũ quả cũng gia tiên. Nếu người miền Bắc dùng chuối làm loại quả quan trọng nhất để bày lên bàn thờ, thì người miền Nam lại khác. Do cách phát âm gần giống với từ “chúi” (thể hiện sự nguy khó) nên chuối là thứ quả không bao giờ xuất hiện. Cũng bởi câu nói: “Cam làm quýt chịu” nên người Nam không bày những trái cam như người Bắc.

Mâm ngũ quả của người miền Nam thường có các loại trái: Mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung (theo câu: “Cầu sung vừa đủ xài”), thêm chân đế là 3 trái thơm (dứa), thể hiện sự vững vàng. Đặc biệt, mâm ngũ quả của người miền Nam không thể thiếu cặp dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh, tượng trưng cho lòng trung nghĩa và trinh tiết của người phương Nam.

Mâm ngũ quả của người miền Nam thể hiện rõ tính bình dị, dân dã và hóm hỉnh. Mỗi người một cuộc sống và mong muốn khác nhau, biết là nào là “đủ”, nhưng ai cũng chỉ cần đủ mà thôi. 

Cho dù ở miền nào, thì mâm ngũ quả Tết cũng là nét văn hóa truyền thống lâu đời của người Việt Nam. Nó thể hiện sinh động cho ý tưởng, triết lý – tín ngưỡng – thẩm mỹ ngày Tết. Mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết vẫn là nơi hội tụ hồn quả, hương cây của nét văn hóa dân tộc và ý nguyện cầu hòa, an, đủ mà người dân Việt Nam gửi gắm.

Bày mâm ngũ quả, Mâm ngũ quả chuẩn, Mâm ngũ quả, Bày mâm ngũ quả chuẩn, mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả chuẩn Phúc quý thọ khang ninh, mam ngu qua

Mâm ngũ quả trong Nam khác so với ngoài Bắc

Trên mâm ngũ quả ở ngoài Bắc thường có: Bưởi, đào, quýt hoặc quất, chuối, hồng. Có khi người ta thay bưởi bằng quả phật thủ hoặc quả lựu. Mâm ngũ quả trong Nam vẫn cứ giữ nguyên truyền thống là mãng cầu, sung, dừa xiêm, đu đủ, xoài.

Cụ thể, mâm ngũ quả của người Bắc bao giờ cũng có nải chuối màu xanh, tương ứng với hành mộc. Chính giữa nải chuối bày quả bưởi màu vàng, tương ứng với hành thổ. Nhiều người cũng dùng quả phật thủ hay quả lựu chín vàng thay cho quả bưởi. Xen kẽ giữa chuối, bưởi là hồng xiêm (nho, mận) màu sẫm tượng trưng cho hành thủy, đào (roi) màu trắng, sáng tượng trưng cho hành kim và thanh long (táo, dưa hấu, ớt) màu đỏ tượng trưng cho hành hỏa. 

Không chỉ tượng trưng cho ngũ hành, mỗi loại quả còn có một ý nghĩa riêng mà thông qua đó, gia chủ gửi gắm mong muốn, ước nguyện của mình, như: chuối, phật thủ-được bao bọc, che chở, bưởi-phúc lộc viên mãn, thanh long-phát tài phát lộc, lựu-đông con nhiều cháu, đào-thăng tiến, táo đỏ-phú quý, quất-sung túc… Nhìn tổng thể, mâm ngũ quả có sự hài hòa của màu sắc, phong phú về ý nghĩa.

So với người Bắc, người miền Nam lại trọng về ý nghĩa các loại quả hơn nên mâm ngũ quả thường bao gồm: mãng cầu, sung, dừa xiêm, đu đủ, xoài. Trong đó, mãng cầu là cầu chúc cho mọi điều đều như ý; quả dừa, phát âm tương tự như "vừa", có nghĩa là không thiếu; quả sung - sung mãn về sức khỏe, tiền bạc; quả đu đủ có nghĩa mang đến một năm mới được đầy đủ, thịnh vượng; quả xoài, phát âm na ná như là "xài" - cầu mong cho tiêu xài không thiếu thốn. Khi đọc phát âm của những loại quả này tương tự câu “cầu sung vừa đủ xài” hay “cầu vừa đủ xài sung”.

Riêng với người miền Trung lại không quá câu nệ về hình thức hay ý nghĩa của các loại quả, nên mâm ngũ quả ngày Tết của mỗi nhà lại khác nhau, quả gì cũng được miễn tươi ngon và gia chủ thành tâm dâng kính tổ tiên. Có thể kể đến một số loại quả thường thấy như: thanh long, dưa hấu, dứa, mãng cầu, cam, quýt, hồng, na…

Do hoa quả ngày càng đa dạng nên mâm ngũ quả cũng phong phú hơn. Không chỉ có ngũ quả mà có đến bát, cửu, thập quả, tuy nhiên tên gọi mâm ngũ quả vẫn không thay đổi. 

Mâm ngũ quả Tết chính là nét đặc trưng văn hóa của người Việt, dù có sự khác nhau giữa các vùng, miền nhưng trên hết đều thể hiện sự thành kính hướng về nguồn cội tổ tiên và ước mong một năm mới xum họp, an khang, hạnh phúc, đủ đầy.

Bày mâm ngũ quả, Mâm ngũ quả chuẩn, Mâm ngũ quả, Bày mâm ngũ quả chuẩn, mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả chuẩn Phúc quý thọ khang ninh, mam ngu qua

Ý nghĩa các loại quả trêm mâm ngũ quả

- Nải chuối như bàn tay ngửa, hứng lấy nắng sương đọng thành quả ngọt và che chở, bảo bọc

- Bưởi, dưa hấu: căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn 

- Phật thủ giống như bàn tay của Phật, chở che cho con người. 

- Hồng, quýt rực lên màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành đạt. 

- Lê (hay mật phụ), ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ. 

- Lựu, nhiều hạt, tượng trưng cho con đàn cháu đống. 

- Đào thể hiện sự thăng tiến. 

- Mai, do điển phiếu mai, con gái phải có chồng, hạnh phúc, không cô đơn. 

- Táo (loại trái to màu đỏ tươi) có nghĩa là phú quý. 

- Thanh long - ý rồng mây gặp hội. 

- Quả trứng gà có hình trái đào tiên - lộc trời. 

- Dừa có âm tương tự như là “vừa”, có nghĩa là không thiếu. 

- Sung gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe hay tiền bạc. 

- Đu đủ mang đến sự đầy đủ thịnh vượng. 

- Xoài có âm na ná như là “xài”, để cầu mong cho tiêu xài không thiếu thốn.

Những lưu ý khi bày mâm ngũ quả Tết

- Vì mâm ngũ quả sẽ bày trên bàn thờ trong suốt những ngày Tết nên không nên mua quả sớm quá để đảm bảo trong quá trình bày quả không bị hỏng.

- Khi mua chọn những quả già nhưng chưa chín hẳn. Chuối phải màu xanh, cứng cáp để có thể đỡ được những quả khác.

- Không rửa quả trước khi bày mà chỉ dùng khăn ẩm lau sạch quả. Việc rửa quả sẽ khiến quả sớm bị héo, hỏng, không để được lâu.

Bày mâm ngũ quả, Mâm ngũ quả chuẩn, Mâm ngũ quả, Bày mâm ngũ quả chuẩn, mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả chuẩn Phúc quý thọ khang ninh, mam ngu qua

Thảo Nhi

Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm