Bài 1: Phát hiện câu đối Lưỡng triều danh tể tướng…

(TT&VH) - Tháng 12/2005, trong lần về Tiên Điền – Hà Tĩnh tự “Lễ kỷ niệm 240 năm, năm sinh đại thi hào Nguyễn Du”, biết tôi là người Bắc Ninh, các cụ địa phương đã ngâm cho tôi nghe đôi câu thơ - đối cổ: “Trai Tiên Điền - tinh anh Hồng Lĩnh, Gái Kinh Bắc - thanh sắc Tiêu Tương”, và tặng tôi cuốn Hoan Châu - Nghi Tiên Nguyễn gia thế phả. “Cảo thơm lần giở” cuốn thế phả của gia tộc đại thi hào Nguyễn Du, tôi như được lãng du về miền cổ tích và những trang tình sử thơ mộng.

Câu đối “Lưỡng triều danh Tể tướng/Nhất thế đại Nho sư”

Cụ tổ 9 đời của đại thi hào Nguyễn Du là Trạng nguyên Nguyễn Thuyến (đỗ năm 1532) vốn quê ở xã Canh Hoạch, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam nay thuộc Hà Nội, có người cháu nội là Nam Dương hầu Nguyễn Nhiệm, thời Lê Trung hưng có dự mưu phục lại nhà Mạc, bị thua trận chạy về phương Nam, giấu hẳn tông tích, đến sinh cơ lập nghiệp tại Tiên Điền, trở thành người khai sáng ra dòng họ Nguyễn Tiên Điền. Đến đời thứ 6 thì dòng họ này đã nổi tiếng với Tiến sĩ khai khoa Nguyễn Nghiễm đỗ Hoàng giáp năm 1731 lúc mới 24 tuổi và Nguyễn Huệ (anh ruột Nguyễn Nghiễm) đỗ Tiến sĩ năm 1733.

Cụ Nguyễn Nghiễm làm quan thời vua Lê - chúa Trịnh lên tới chức Tể tướng - Đại tư đồ, tước Xuân quận công, có con trai trưởng là Tiến sĩ Nguyễn Khản sau này nối nghiệp cha cũng tới chức Nhập thị Tham tụng (Tể tướng ở phủ chúa) và Tả tư giảng (dạy Thế tử học), Tế tửu Quốc tử giám. Quan Tể tướng Nguyễn Nghiễm giỏi ca trù, hát xướng ra Thăng Long nhận chức đã say mê ngay giọng ca Quan họ của các liền chị vùng Kinh Bắc nên cưới thêm bà ba Trần Thị Tần quê Hoa Thiều – Hương Mạc - Từ Sơn, sinh ra đại thi hào Nguyễn Du, bà tư Nguyễn Thị Xuyên quê Hoàng Mai, Yên Dũng, Kinh Bắc sinh ra Nguyễn Quýnh.

Nhưng thông tin đáng lưu ý nhất mà cuốn gia phả cung cấp, giục giã bước chân tôi đi điền dã để sưu khảo là về bà vợ thứ 5 và người con trai thứ 5 của cụ Tể tướng: “Nguyễn Trừ (1760 - 1809 - anh trai thứ 5 của Nguyễn Du) con bà trắc thất Nguyễn Thị Xuân, người xã Tiêu Sơn, huyện Yên Phong, Bắc Ninh và vẫn lưu ở quê mẹ. Năm 1779 đỗ Tứ trường, thời Chiêu Thống được bổ Tri phủ Tam Đới. Năm đầu Gia Long được bổ Tri huyện Siêu Loại, thăng Tri phủ Kinh Môn, đổi làm Tri phủ Nam Sách. Năm Gia Long thứ 8-1809, ông mắc bệnh và mất ở đấy, thọ 50 tuổi, đem về táng ở Tiêu Sơn (quê mẹ), có con là Nguyễn Trù làm Tri phủ Vĩnh Tường, con gái là Thị Uyên xinh đẹp lại giỏi nghề thuốc được tuyển vào làm Cung tần của vua Gia Long, rất được yêu quý”.

Tìm về Tiêu Sơn chiêm ngưỡng các di vật vang bóng một thời:

Từ trái sang phải: Tác giả, cụ Thinh, cụ Bình, Lê Vân - cán bộ Bảo tàng Nguyễn Du

Ngôi mộ Quan Tri phủ Nam Sách - “bố vợ” vua Gia Long

Như trên đã nói về cụ Nguyễn Trừ - anh trai thứ 5 của Nguyễn Du - có con gái là Thị Uyên được tuyển vào làm Cung tần của vua Gia Long. Gia phả chép rằng, bà này đã sinh hạ với vua Gia Long một hoàng nữ, lên 4 tuổi thì mất. Như vậy cụ Nguyễn Trừ là “bố vợ” vua Gia Long.

Chúng tôi cùng 2 cụ Thinh và Bình ra viếng mộ cụ Tổ khai lập nên chi họ Nguyễn Tiên Điền tại Tiêu Sơn (Tương Giang) thì được đọc tấm bia đá cổ kích thước khoảng 30x50cm.

Mặt trước có khắc: Cố Nam Sách phủ tri phủ Nguyễn Hầu, Nghệ An trấn, Đức Thọ phủ, Tiên Điền xã nhân dã. Mặt sau khắc: Minh Mệnh thập nhất niên chính nguyệt cốc nhật phụng khắc ư Vĩnh Tường phủ công sở.