Đồng nát vào bảo tàng

(TT&VH) - Cuộc trưng bày và chiếu phim Đồng nát - người làng ở phố (trong khuôn khổ triển lãm Chuyện ở thành phố: Những giọng nói cộng đồng kéo dài đến hết tháng 9 tại Bảo tàng Dân tộc học VN) khiến tôi nhớ tới chuyện Ea So-la lần đầu tiên đưa những bà nông dân Thái Bình lên sâu khấu… Vì thế mà tiếng rao: Ai đồng nát, dép rách, sách báo bán đi... rất quen, mà bỗng dưng lạ lẫm và đầy cảm xúc...

Bộ phim Đồng nát - Người làng ở phố, dài 15 phút, mở đầu với cảnh một “bà đồng nát” mới sáng sớm đã đi khắp các ngõ ngách xung quanh khu hồ Thanh Nhàn, vừa đi vừa rao: Ai đồng nát, dép rách, sách báo bán đi..., rồi cảnh 5-7 “bà đồng nát” vừa ở quê ra, cảnh họ ngồi sắp xếp các loại phế liệu mua được trước một đại lý thu mua phế liệu...

Qua ống kính máy quay, những câu chuyện về cuộc sống hằng ngày, việc mưu sinh của những người buôn đồng nát cứ thể hiện ra. Phim không có lời bình, không có đạo diễn, kịch bản, chỉ có một quay phim, cầm máy đi theo 12 người buôn đồng nát trong suốt 1 năm trời.

Phần lớn những người làm nghề này đến từ huyện Xuân Trường (Nam Định). Họ lên Hà Nội kiếm sống và ở chung trong những phòng trọ chật chội. Việc của ai người ấy làm, mình cũng thế, “hàng xóm’’ cũng thế. Họ kiếm tiền rất vất vả, nên chi tiêu rất tiết kiệm để có tiền hằng tháng gửi về cho gia đình, chi tiêu cho con cái học hành...

Công việc hằng ngày của họ diễn ra dưới ống kính máy quay như sau: “8 giờ sáng, bắt đầu một ngày làm việc mới, chúng tôi đi khắp các ngõ ngách thu mua đồ phế liệu, chiều về bán lại cho các đại lý thu mua. Vật dụng chúng tôi mang theo chỉ có quang gánh, cái cân, dao, búa và - vít. Hằng ngày mỗi người đi bộ không dưới 20 cây số. Ban đầu chỉ làm nghề đồng nát, dần dần chúng tôi làm cả những việc như lau nhà, dọn nhà, giặt quần áo, chở đất... để có thêm thu nhập. Có người 1 tháng cũng kiếm được 3-4 triệu đồng, nhưng có người chỉ được 1-2 triệu’’ - nhân vật Mai Thị Tình trong phim kể.

Bên cạnh bộ phim, những hình ảnh, hiện vật trưng bày trong triển lãm như: quang gánh, cân, đồ phế liệu và cơ man các đồ đạc khác trong một không gian sống chỉ vài mét vuông, cũng được chính những người buôn đồng nát chọn mang vào bày tại bảo tàng.

Cuộc trưng bày được thực hiện trong khuôn khổ dự án Truyền thông dựa vào cộng đồng tại Việt Nam: Những câu chuyện với giọng nói chủ thể, với tài trợ của Quỹ Ford. Những hình ảnh, câu chuyện, nội dung trong phim và trưng bày đều do những người làm nghề đồng nát thực hiện, trừ quay phim về họ, nhưng cảnh trong phim được họ chọn lựa rất kỹ càng, kể cả tên phim, nhạc phim... Thông qua những thước phim, người làm nghề đống nát đã tự đưa tiếng nói của mình đến với công chúng.

Hoài Ngọc