Một nữ sỹ của Thi nhân Việt Nam

(TT&VH) - Hôm nay, Lễ kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nữ sỹ Hằng Phương (9/9/1908-2008) sẽ được tổ chức tại Hội Nhà văn Việt Nam. Người ta biết đến bà rất nhiều với tư cách một trong những nữ sỹ hiếm hoi có tên trong Thi Nhân Việt Nam (cùng với Anh Thơ, Mộng Tuyết, Vân Đài…); với vai trò là vợ của nhà văn Vũ Ngọc Phan, là mẹ của một gia đình trí thức danh giá (với các con là GS.Viện sỹ Vũ Tuyên Hoàng, Họa sỹ Vũ Giáng Hương, KTS Vũ Ngọc Phương…)

Đâu phải là “nhà thơ một bài"!

Nữ sĩ Hằng Phương

Trong Thi Nhân Việt Nam, Hoài Thanh - Hoài Chân đã dành cho nữ sỹ này những lời giới thiệu trân trọng “…đoạn cuối trong bài "Lòng quê" trích theo đây lời thơ thực yểu điệu dễ thương. Hằng Phương mượn lời chim để nói nỗi lòng mình. Nhưng thực ta không còn biết đây là lời người hay lời chim. Bởi mối tình ở đây nhẹ nhàng quá, trong trẻo quá. Người thơ tưởng chừng đã biến thành chim...”. Trân trọng vậy, nhưng bài thơ được tuyển chưa chắc đã phải là bài thơ hay nhất của bà, và cái “yểu điệu dễ thương" ấy có thể vẫn chưa nói hết được về tâm hồn nữ sỹ.

Và điều khiến tôi vừa ngạc nhiên là trong cuốn sách “Nhà thơ Hằng Phương, kỷ niệm 100 năm ngày sinh” (NXB Hội Nhà văn) phát hành nhân dịp kỷ niệm này, mặc dù tập hợp được khá nhiều những bài viết về bà của Xuân Diệu, Tô Hoài… nhưng lại không trích lại những lời giới thiệu trong “Thi Nhân Việt Nam" (cũng không nói đến việc bà có tên trong Thi Nhân Việt Nam). Tôi không nghĩ rằng đó là sơ suất của người làm sách. Được đọc một tuyển tập chưa đầy đủ những tác phẩm của bà trong cuốn sách trên, tôi nhận ra rằng sự nghiệp văn chương của bà lớn hơn những gì chúng ta biết đến qua một bài thơ duy nhất được trích trong Thi Nhân Việt Nam.

Chuyến đi thực tế ở Vĩnh Linh (ảnh chụp bên cầu Hiền Lương, 1963

Từ năm 1943, bà đã cùng các tác giả Vân Đài, Anh Thơ, Mộng Tuyết cho in tập thơ “Hương Xuân” là tập thơ bằng chữ quốc ngữ đầu tiên của một tập thể tác giả nữ ở Việt Nam. Sau năm 1954, bà còn ra 4 tập thơ, bút ký, khảo cứu văn học…, trong đó có 9 bài thơ được dịch ra các thứ tiếng Nga, Trung Quốc, Pháp và được đăng ở nước ngoài.

Hình như chính việc không trích Thi Nhân Việt Nam vào cuốn sách kỷ niệm 100 năm ngày mất của bà đã khiến tôi được nhìn thấy bà ở một tầm vóc lớn hơn như thế. Và tôi cho rằng trong việc “tuyệt đối hoá” vai trò của cuốn "Thi Nhân Việt Nam" trong thời gian gần đây, vô hình trung, đã khiến một bộ phận người yêu thơ chỉ nhìn thấy một phần chân dung văn chương của các tác giả thời Thơ Mới, mà cái phần đó cũng chỉ dừng lại ở năm 1941- 1942. Điều đó là cần thiết nhưng có lẽ chưa đủ để hình dung đầy đủ sự nghiệp, tầm vóc của họ!

Đầy đủ câu chuyện tặng cam Bác Hồ

Câu chuyện về nữ sỹ Hằng Phương mua cam dâng tặng Bác Hồ kèm theo một bài thơ đã được kể khá nhiều. Chuyện xảy ra như sau: Sau Cách mạng Tháng Tám 1945 mấy tháng, nhà thơ Hằng Phương đã mang tới Phủ Chủ tịch một gói cam để biếu Bác. Rất tiếc lúc đó Bác bận tiếp khách nên bà phải gửi lại gói cam kèm theo một bài thơ. Tháng 1-1946, Bác Hồ đã gửi một bài thơ ngắn cảm ơn nhà thơ Hằng Phương:

Bút tích bài thơ dâng tặng cam của nữ sĩ